1 Mayıs’ın tarihçesi
İşçi sınıfının uluslararası birlik, mücadele ve dayanışma günü olan 1 Mayıs dünya işçi sınıfının mücadele günü haline getiren tarihsel sürecin gerisinde ilk olarak Avusturalyalı işçilerin 1856’da sekiz saatlik işgünü için başlattıkları mücadele var.
Avusturalyalı işçileri izleyen Amerikan işçi sınıfı, günde 12 saat, haftada 6 gün olan çalışma takvimine karşı, günlük 8 saatlik çalışma talebiyle 1 Mayıs 1886’da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde iş bırakır. Şikago’da yapılan gösterilere yarım milyon işçi katılır.
Amerikan egemen sınıfının siyahilere karşı ırkçı yaklaşımı toplumsal yaşamın her alanda etkisini sürdürürken, 1886 yılının 1 Mayısı’nda, Luizvil’de (Kentaki) 6 binden fazla siyah ve beyaz işçi 8 saatlik iş günü talebiyle birlikte yürür. O dönemde Luizvil’deki parklar, siyahlara kapalıdır. İşçiler, sokaklarda yürüdükten sonra hep birlikte Ulusal Park’a girer. Her eyalet ve kentte, siyah ve beyaz işçilerin birlikte yaptığı gösteriler ırkçılığa karşı emekçiler cephesinden önemli bir karşı duruşa işaret eder.
Amerikan burjuvazisi ve yönetenleri işçilerin birlikteliğini sabote etmek için 4 Mayıs’ta provokasyon gerçekleştirir Haymarket Olayında 4 işçi önderi, Albert Persons, Adolph Fischer, George Engel ve August Spies, 1 Mayıs 1886 yılında 8 saatlik iş günü mücadelesinde önderlik yaptıkları için idam edilir.
İşçilerin idamını tüm işçi sınıfına bir gözdağı olarak niteleyen idam edilen işçi Albert Persons, “Bütün dünya biliyor suçsuz olduğumu. Eğer asılırsam cani olduğumdan değil, emekçi olduğumdan asılacağım.” sözleriyle ifade eder.
İşçi önderlerinin cenaze törenleri büyük gösterilere sahne olurken, eylemelere yüz binlerce işçi katılır. Amerikan işçi sınıfının bu mücadelesi üzerine, 1889’da Paris’te düzenlenen II. Enternasyonal’de Fransız sendikalarının temsilcisi, Bordeauxlu işçi Lavigne, bu talebin tüm ülkelerde evrensel bir iş bırakma ile dile getirilmesini teklif eder. 1890’dan başlamak üzere 1 Mayıs “Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü” olarak kabul edilir.
Türkiye’de ise 1 Mayıs ilk kez Osmanlı döneminde, 1905 yılında İzmir’de kutlanır. Bunu 1909 Üsküp kutlaması izler. İstanbul’daki ilk 1 Mayıs kutlaması ise 1910’da yapılır. 1 Mayıs 1912’de ise, Dersaadet Tetebuatı İçtimaiye Cemiyeti (İstanbul Toplumsal İncelemeler Derneği) ve ona bağlı işçi dernekleri, Pangaltı’daki Belvü Bahçesi’nde kutlama yapar.
1920 yılında 1 Mayıs İşçi Bayramı işgal altında kutlanırken, 1921’in 1 Mayısı’nda ise İstanbul’un hemen tüm işçileri 1 Mayıs’a katılarak, Haliç vapurları, tramvaylar, fabrikalarda hayat durur. 1921 ve 1922 yıllarının 1 Mayıs gösterilerine ağırlıklı olarak Şefik Hüsnü TKP’si damgasını vurur.
1923 1 Mayısı’nda İzmir İktisat Kongresi’nde istenen haklar için İstanbul dışında Ankara, İzmir ve Adapazarı’nda da toplantılar ve gösteriler yapılır. İstanbul’da tütün işçileri, askeri fabrika ve demiryolu işçileri, fırıncılar, İstanbul tramvay, telefon, tünel, gazhane işçileri 1 Mayıs’ı sokakta kutlar.
1924 yılında Türkiye Cumhuriyeti yeni ve ilk anayasasını belirler ve bu yasayla birlikte birçok işçi örgütü yasal olarak kurulur. Örneğin İşçi Tesanüd ve Teavvün Cemiyeti İstanbul Genel İşçi Birliği gibi… Ardından 12 Ağustos 1924’te “Amele Teali (yükseltme) Cemiyeti” kurulur.
1925 yılında ise Şeyh Sait isyanını bahane edilerek 1925 yılında “Takrir-i Sükun Kanunu” adıyla bir sıkıyönetim yasası ilan edilir. 1 Mayıs gösterilerini düzenleyenler “hükümeti devirmeye teşebbüs” suçlamasıyla yüz yüze kalıp, “Hıyanet-i Vataniyye” (vatan hainliği) yasasının gereğince işlem görür. Tutuklamalar başlar. Her türlü gösteri yasaklanır. İstiklal Mahkemeleri kurulur. Çıkan Takrir-i Sükun Yasası, her türlü gösteri ve yürüyüş yasaklanınca, 1 Mayıs da yasaklanır ve uzun yıllar bu yasak geçerliliğini korur.
27 Mayıs 1935’te “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun’la, 1 Mayıs “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak ücretsiz tatil günü kabul edilir.
31 Temmuz 1952’de DP hükümeti zamanında kurulan Türk-İş bünyesindeki; Türkiye Maden-İş, Lastik-İş, ve Basın-İş Türk-İş’ten ayrılarak, 13 Şubat 1967’de Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nu yani DİSK’i kurarlar. 1976’ya gelindiğinde DİSK,1 Mayıs’ın “işçi dayanışma günü” olarak kutlanması kararı alır ve 1925 yılından sonra, ilk kitlesel 1 Mayıs, 1976’da İstanbul’da 400 bin emekçi tarafından Taksim Meydanı’nda kutlanır. Bu 1 Mayıs, Türkiye’de kitlesel 1 Mayıs kutlamalarının başlangıcı olur.
1977 yılında Taksim Alanı’nda 500 bin emekçi 1 Mayıs kutlamasına katılır. Mitingde DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşmasının sonlarına doğru, çevredeki binalardan halkın üzerine ateş açılır. Yaşanan paniğin ardından 37 kişi yaşamını yitirirken, 200’den fazla yaralı vardır. 1977 yılının 1 Mayıs günü, tarihe Kanlı 1 Mayıs olarak geçer.
12 Eylül 1980 Askeri darbesinin ardından 1981’de Milli Güvenlik Konseyi 1 Mayıs’ı resmi tatil günü olmaktan çıkarır.
1989’ da tekrar 1 Mayıs’ ı kutlamak için girişimler olur. İstanbul’da 1 Mayıs’ı kutlamak için İstiklal Caddesi’nden Taksim’e yürümek isteyen 2 bin kişilik gruba polis saldırır ve Mehmet Akif Dalcı bu saldırı sonucu ölürken, 400’ü aşkın gözaltı olur.
90’lı yılların başında işçi sınıfı ve emekçiler fiili eylemlerle 1 Mayıs kutlamalarına katılırken, 2 bin kişi gözaltına alınır.
1996’da Taksim Meydanı’nın yasaklı olduğu gerekçesiyle Kadıköy`de düzenlenen 1 Mayıs kutlamalarına ise yaklaşık 150 bin kişi katılır. Kadıköy’de yapılan bu 1 Mayıs kutlamalarına polisin müdahalesi sonucu 3 kişi yaşamını yitirirken 67 kişi yaralanır.
2006 yılında 1 Mayıslar kitlesel bir şekilde kutlanırken, 2007 yılında Taksim’de ısrar eden kitleye müdahale edilir. Valiliğe göre 580, diğer kaynaklara göre 700’e yakın gözaltı gerçekleşirken, İbrahim Sevindik adındaki bir yurttaş yaşamını yitirir.
2008 yılında ise 1 Mayıs’ın “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması kabul edilir. 2009 Nisanı’nda Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne verilen önergeyle 1 Mayıs resmi bayram olarak kabul edilir
2010 yılında 32 yıl aradan sonra 200 bini aşkın kitle Taksim’de görkemli bir kutlama gerçekleştirir.
1 Mayıs kutlamalarında Taksim yasağı hala sürerken, resmi tatil ilan edilen işçi sınıfının uluslararası birlik, mücadele ve dayanışma günü alanlarda kutlanıyor.
Bu yılki Diyarbakır 1 mayısı ise sendika, emek ve meslek örgütlerinin çağrısı ile Dağkapı Meydanı’nda yarın 12:00’da kutlanacak.