Urfa’nın merkez Haliliye ilçesinde bağlı Germuş Mahallesi’nde 19’uncu yüzyılda 7 kardeş tarafından inşa edilen Germuş Kilisesi’nin (Surp Asdvadzadzin) kubbesi çöktü. Kilise için en son restorasyon çalışması 1881 yılında Hagop Ardvisyan tarafından yapıldı. Urfa’ya 10 kilometre uzaklıkta bulunan tarihi kilise, son restorasyon çalışmasından bu yana kaderine terk edildi.
Ahır olarak kullanıldı
Bakanlar Kurulu kararıyla 23 Ekim 2011'de kilise ve çevresi “Turizm Gelişim Merkezi” olarak ilan edilse de, aradan 12 yıl geçmesine rağmen herhangi bir çalışma yapılmadı. Kilise’nin 2013’te ahır olarak kullanıldığı basına yansıyınca, kilise için bekçi görevlendirildi ve kapısına tarihini anlatan tanıtım tabelası yerleştirildi. Ancak kısa bir süre sonra bekçi nöbet tutmamaya başladı, tanıtım tabelası da kimliği belirsiz kişi veya kişilerce yerinden söküldü.
Proje hayata geçirilmedi
2019 yılında restore edilmesi için, kilise Karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan Mali Destek Programına eklendi. Haliliye Kaymakamlığı, Urfa Valiliği ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından ortak hazırlanan restorasyon projesi, “ödenek yokluğundan” aradan geçen 4 yılda başlatılamadı. Defineciler tarafından temeli ve duvar dipleri delik deşik edilen kilise, viran haliyle harabeyi andırıyor. Kilise her geçen gün sona daha da yaklaşıyor.
Restorasyon sözü yerine getirilmedi
Son olarak 14 Ocak 2021 tarihinde içinde ateş yakılarak “barbekü partisi” verilen kiliseye ait görüntüler tepki topladı. Tepkiler üzerine dönemin AKP Urfa Milletvekili Kasım Gülpınar, Urfa Büyükşehir Belediye Başkanı Zeynel Abidin Beyazgül ve Haliliye Belediye Başkanı Mehmet Canpolat, kısa bir süre sonra restore edileceğini öne sürdü. Ancak yapılan açıklamalardan sonra aradan geçen sürede herhangi bir çalışma yapılmadı.
Valilik ve belediye ‘Ermeni’ demiyor
Kitabesi kayıp olduğu için tarihi tam olarak bilinmeyen Ermeni kilisesine dair Urfa Valiliği ve Urfa Büyükşehir Belediyesi internet sitelerinde Ermeni mirasından bahsedilmiyor, sadece kilisenin önemli, eski bir kilise olduğu belirtiliyor.
Germuş Kilisesi
1915 öncesi Urfa yöresinin en büyük köyü olan Germuş’te, Germuş Kilisesi'nin yanı sıra 100’den fazla öğrencisi olan bir de okulun yer aldığı, köyün etrafında eski manastır kalıntılarının bulunduğu belirtiliyor. Köyün 800 haneli olduğu, kilisenin 1881’de Hagop Ardvisyan tarafından restore edildiği, köy çevresinde yer alan eski manastırların adlarının, Surp Hovhannes, Surp Tadeos, Surp Hagop ve Surp Minas olduğu, Germuş Kilisesi'nin dışında köyde iki kilisenin daha bulunduğu kayıt altına alınmış. Kilise, 1915 yılına kadar Ortodoks Ermenilerinin ibadethanesi olarak kullanılırken, tehcir ile birlikte yıkım sürecinin de başladığı belirtiliyor. Bazı kaynaklara göre; kilisenin bulunduğu köyün Hamidiye Alayları'na komutanlık eden Sümer Paşa'ya "hediye" edildiği iddia ediliyor.
