Bitlis’in Hizan ilçesinde devlet baskısından dolayı 1983 yılında Van'ın Bahçesaray ilçesine göç eden dengbêj Mukaddes Yıldırım, çocukluğundan bu yana Şakiro başta olmak üzere birçok dengbêjin kılamlarını söylüyor. Yaşadığı baskılara ve özlemlerine dair kılamlar seslendiren Mukaddes, daha 12 yaşındayken üçüncü "eş" olarak 7 çocuğu olan babasının arkadaşı ile evlendirilir. Evlendirildikten kısa süre sonra yaşadığı hayatın zorluklarını dile döken Mukaddes'in dengbêjlik serüveni de tam da burada başladı.
Çocuk yaşta ‘evlendirildi’
Sokakta oyunlar oynadığı bir zamanda evlendirildiğini anlatan Mukaddes, "O dönemler iki kişi Hizan'a tütün satmak için geliyor ve Jandarmalar tütün satıcılarını takip ediyor. Babam o tütüncüleri jandarmadan kurtararak eve getiriyor. Bu vesileyle tütüncü ve babam birbirleriyle arkadaş oluyor. Evlenmeden önce babamın tütüncü arkadaşı 'Senin ve benim eşim hamile eğer erkek ve kız doğarsa birbirleriyle evlendiririz' diyor. Tütüncünün kızı oluyor benim de erkek kardeşim oluyor. Ağabeyim daha sonra tütüncünün kızı ile evlendirildi. Tütüncünün eşi vefat edince babama; 'ben kızımı senin oğluna verdim, eşim vefat ettiği için senin kızınla evlenmek istiyorum' diyor. Ben 12 yaşıma geldiğimde üçüncü eş olarak 54 yaşındaki kişiyle zorla evlendirildim ve her gün bana şiddet uyguluyordu. Onun ilk eşinden 7 çocuğu vardı. Hatta benden büyük çocukları da vardı. Hepsine yıllarca ben baktım ve o çocuklarla birlikte büyüdük. Bana yapılanlar çok büyük haksızlıktı. Çocuklarla sokaklarda oyun oynamam gerekirken kendimden büyük ve küçük çocuklara bakmaya çalışıyordum" dedi.
‘Kürt kadını Dertbêj, erkeği ise Dengbêjdir’
Kendisini "Dertbêj" olarak tanımlayan Dengbêj Mukaddes, Kürt kadınların büyük acılar yaşadığına dikkat çekerek, "Kürt kadını dertbêj, erkeği ise dengbêjdir. Çünkü Kürt kadını yaşadıklarına, çocuğuna, doğaya, yasaklara, ülkesine, baskılara, aşklara hep ağıt yakar. Kadının söz hakkı olmadığı için ne yaşıyorsa kilamlara dökerdi. Ben de tüm yaşadıklarımı kilamlara döktüm. Şuana kadar 23 kaset yaptım. Bunun dışında yazdığım besteler var" diye belirtti.
"Dengbêjlik iyi ki Kürt kültüründe var" diyen Mukaddes, bu kültürün devam etmesi gerektiğini vurguladı.
Yaşadıklarını kılamlara döktü
Çocuk yaşta yaşadığı baskı ve zorlukları, "Ez keçikbum bi dilê şikestî" ile dile getiren Mukaddes, birçok konuda farklı farklı kılamlar seslendirdiğini ifade etti. 8 Mart Dünya Kadınlar Günü için de kilam bestelediğini dile getiren Mukaddes, "8 Mart için yaptığım bu stranın her kıtası farklı bir anlam taşıyor. Çocukken 8 Mart kutlamalarına giderdik fakat o günün önemini bilmeden giderdik. Alana gider, türlü türlü yemekler yapardık, halayımızı çeker stranlarımızı söylerdik. Kürt hareketi bilincini taşıdıktan ve içinde yer aldıktan sonra 8 Mart benim için çok daha anlamlı oldu. Yeniden doğduğumu hissettiğim bir gün. Bir bilince ulaştıktan sonra hem 8 Mart için hem de Newroz için kaset çıkarmaya karar verdim. Stranları besteledim ve kasetlerimin çıkmasını bekliyorum artık" şeklinde anlattı.
‘8 Mart alanlarını, stranlarla, zılgıt ve alkışlarla doldurmak gerekiyor’
Dengbêjlik yapmaya karar verdiğinde hem ailesi hem de eşinin ailesinin kendisine karşı çıktığını dile getiren Mukaddes, televizyonlara çıkmasını ve sesinin duyulmasına engel olduklarını söyledi. "Berxwedan Jiyan e" sloganın kendisine güç verdiğini ve bu perspektifle yaşama karşı mücadele ettiğinin altını çizen Mukaddes, kadını eve hapseden zihniyete karşı geldiğini ve bu zihniyete karşı gelen kadın iradesinin her türlü zihniyeti kırıp geçtiğini belirtti. Mukaddes, sözlerini şu şekilde tamamladı: "8 Mart her Kürt kadının sahiplenmesi gerektiği, sokakta olması gerektiği bir gündür. 8 Mart alanlarını, stranlarla, zılgıt ve alkışlarla doldurmak gerekiyor."
Dengbêj Mukaddes’in 8 Mart Dünya Kadınlar Günü için yazdığı stran şu şekilde:
"8’ê Adarê çiwane?
Hem bi reng û hem ciwan e
Roja hemû dayikan e
Roja Kurd û Tirk û hemû kesan e
***
8’ê Adarê rehber e
Ser nivîsîn sed defter e
Min ji xwe re çêkir ezber e
Min a Feqî û Dîlber e
***
Adar meha nav û denge
Dê xemlîne hemû renge
Em naxwazin şer û cenge
Ji azadiyê re derenge
***
Dayika Kurda dike gazî
Dibêje gelo tu çi dixwazî
Ez çi dibêjim tu nabî razî
Em şehîdîn hûn ne gazî
Bes e şerê wan sedsalan
Hem dibêjim we hem hevalan
Pir bûm ketme ser gopalan
Bes e halê mecalan
***
Bes e bila xwîn ne rije
Bira lê dixe bira dikuje
Dinya kêr e tu nabêjî
Min reş bûye hiş û mejî
***
Kelha Wanê li meydanê
Qîz û xorta lê vedane
Dibêjin werin berxwedane
Îro roja dayikan e"
